Polacy w Boliwii i w Paragwaju Data wstawienia: 4 lipca, 2005 Boliwia to od 1824 roku niepodlegÅ‚e paÅ„stwo (przedtem byÅ‚o koloniÄ… hiszpaÅ„skÄ…) w Ameryce PoÅ‚udniowej o obszarze 1 100 000 km kw. i majÄ…ce 8,5 mln mieszkaÅ„ców. Graniczy od wschodu i północy z BrazyliÄ…, od zachodu z Peru i Chile, a od poÅ‚udnia z ArgentynÄ… i Paragwajem. StolicÄ… kraju jest La Paz - Marian KaÅ‚uski tym razem tropi Å›lady Polaków w Ameryce PÅ‚d. A że Polaków możma spotkać na caÅ‚ym Å›wiecie, byli i sÄ… również w Boliwii. Do I wojny Å›wiatowej (1914-18) przybywali tu głównie podróżnicy, naukowcy i specjaliÅ›ci chcÄ…cy przyczynić siÄ™ do rozwoju gospodarczego i naukowego kraju. W 1845-50 podróżowaÅ‚ po Boliwii i prowadziÅ‚ badania naukowe botanik Józef Warszewicz, identyfikujÄ…c szereg nieznanych gatunków roÅ›lin. WspinaÅ‚ siÄ™ również na szczyty Ancohuma (6550 m) i Illimani (6462 m). Kilka jego listów z Boliwii ogÅ‚oszono w roczniku 1927 „Ogrodnika”, w zeszycie 1. W 1886 roku osiedliÅ‚ siÄ™ w Boliwii inż. geolog Józef Jackowski. ByÅ‚ dyrektorem szkoÅ‚y górniczej w Potosi, a nastÄ™pnie zajmowaÅ‚ wysokie stanowiska w górnictwie, prowadzÄ…c jednoczeÅ›nie prace geologiczne oraz sporzÄ…dziÅ‚ mapÄ™ topograficznÄ… poÅ‚udniowo-zachodniej Boliwii; dla polskiego Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu przesÅ‚aÅ‚ kompletny zbiór minerałów boliwijskich (300 okazów). Na pocz. XX w. przybyÅ‚ do Bolowii inny geolog polski – Roman KozÅ‚owski. Na zlecenie rzÄ…du boliwijskiego prowadziÅ‚ badania nad zÅ‚ożami wÄ™gla i ropy naftowej. W latach 1913-19 byÅ‚ wykÅ‚adowcÄ…, a nastÄ™pnie dyrektorem szkoÅ‚y górniczej w Oruro, która na jego wniosek w 1917 roku otrzymaÅ‚a status wyższej uczelni. ZÅ‚oża naftowe Boliwii badaÅ‚ również polski geolog, profesor Uniwersytetu Lwowskiego Rudolf Zuber, a swoje sprawozdanie z podróży po tym kraju opublikowaÅ‚ w rocznikach lwowskiego „Kosmosu” 1887, 1888 i 1890. W Boliwii prace topograficzne prowadziÅ‚ inż. WÅ‚adysÅ‚aw Kluger; w 1878 roku ukazaÅ‚a siÄ™ w Krakowie jego książka „Listy z Peruwii i Boliwii”. Badaniami skaÅ‚ Andów Boliwijskich zajmowaÅ‚ siÄ™ znany mineralog i petrograf polski Kazimierz Smulikowski (1900-1987). W latach 30. XX w. kilkakrotnie byÅ‚ w Boliwii pisarz i podróżnik MieczysÅ‚aw Lepecki, czego owocem byÅ‚a książka „W cienu Kordylierów” (1937). W okresie miÄ™dzywojennym osiedliÅ‚o siÄ™ w Boliwii ok. 1500 Polaków, a podczas II wojny Å›wiatowej przybyÅ‚o tu dalszych 730 obywateli polskich. W okresie tym powstaÅ‚a tu pierwsza organizacja polska Polski ZwiÄ…zek Demokratyczny, który zwÅ‚aszcza w latach 1944-45 prowadziÅ‚ akcjÄ™ propagandowÄ… na rzecz niepodlegÅ‚oÅ›ci Polski. W 1950 roku mieszkaÅ‚y tu 1223 osoby urodzone w Polsce, które jednak w nastÄ™pnych latach opuÅ›ciÅ‚y BoliwiÄ™. Dzisiaj w Boliwii mieszka na staÅ‚e nie wiÄ™cej jak 100 Polaków. Poza nimi sÄ… tu misjonarze polscy, głównie franciszkanie. W 2004 roku pracowaÅ‚o w Boliwii 121 polskich misjonarzy, w tym 64 zakonników i 49 sióstr zakonnych. Dwóch polskich misjonarzy zostaÅ‚o nawet biskupami: StanisÅ‚aw DowÅ‚aszewicz Billman od 2000 roku jest biskupem sufraganem Santa Cruz de la Sierra, a bp Bonifacy Antoni Reiman Panic, pochodzÄ…cy z KadÅ‚uba Turowskiego, zostaÅ‚ wikariuszem apostolskim Nulfo de Chavez. Arcybiskup Józef WesoÅ‚owski byÅ‚ w latach 1999-2002 nuncjuszem apostolskim w Bolowii. W maju 1988 roku z pielgrzymkÄ… apostolskÄ… przebywaÅ‚ w Boliwii „polski” papież Jan PawÅ‚e II. Polski konsulat generalny w La Paz zostaÅ‚ otwarty w 1934 roku. W 1937 roku rzÄ…dy polski i boliwijski parafowaÅ‚y umowÄ™ o imigracji polskich rolników do Boliwii w liczbie 15-20 tys. osób rocznie przez 10 lat. WÅ‚adze boliwijskie miaÅ‚y pokrywać wiÄ™kszość kosztów przejezdu i przygotowania dziaÅ‚ek dla osadników oraz utrzymywać na koloniach polskie szkoÅ‚y. Do wybuchu II wojny Å›wiatowej w 1939 roku umowa nie zostaÅ‚a ratyfikowana. Dzisiaj coraz wiÄ™cej polskich turystów – tych goniÄ…cych za egzotykÄ… - przyjeżdża do Boliwii. DzielÄ… siÄ™ później swoimi wrażeniami z podróży na swoich stronych internetowych (np. bartpogoda.net, Krzysztofa KoÅ›cielniaka). Z kolei strona internetowa Marka Cichomskiego podaje nam w formie sÅ‚ownikowej wszystkie i szczegółowe informacje o Indianach boliwijskich. Jak bardzo przybliżyÅ‚a siÄ™ do Polski nawet tak daleka Boliwia. * SÄ…siadem Boliwii od poÅ‚udniowego-wschodu jest Paragwaj, który od wschodu i poÅ‚udnia graniczy z BrazyliÄ… i od poÅ‚udniowego-zachodu z ArgentynÄ…. Paragwaj, tak jak Boliwia pozbawiony dostÄ™pu do morza, ma obszar 406 tys. km kw. i ponad 5 milionów mieszkaÅ„ców. Jego stolicÄ… jest Asuncion. Paragwaj wyzwoliÅ‚ siÄ™ z panowania hiszpaÅ„skiego już w 1811 roku, stajÄ…c siÄ™ pierwszÄ… republikÄ… w PoÅ‚udniowej Ameryce. Pierwsi Polacy pojawili siÄ™ w Paragwaju w drugiej poÅ‚owie XIX w. Byli to podróżnicy i badacze. Pierwszym z nich byÅ‚ wielki podróżnik polski PaweÅ‚ Edmund Strzelecki (1797-1873), znany przede wszystkim jako badacz Australii, w 1840 roku zdobywca najwyższego szczytu Australii, który nazwaÅ‚ GórÄ… KoÅ›ciuszki. W Paragwaju znalazÅ‚ siÄ™ podczas swej podróży z Brazylii do Urugwaju i Argentyny. PÅ‚ynÄ…Å‚ m.in. dużą rzekÄ… ParanÄ…, majÄ…c po jednej stronie BryzyliÄ™, a po drugiej Paragwaj. Po drodze zatrzymywaÅ‚ siÄ™ także po stronie paragwajskiej, zwiedzajÄ…c okoliczne tereny. Wspomina m.in. miejscowość misyjnÄ… Sao Borja, która leżaÅ‚a na terenie jezuickiego paÅ„stwa misyjnego, istniejÄ…cego na terytorium późniejszego Paragwaju w latach 1608-1776 (po wojnie 1865-70 r. miejscowość należy do Brazylii). WykonywaÅ‚ badania terenowe, dokonujÄ…c m.in. analizÄ™ lokalnej odmiany pszenicy. Innym polskim badaczem Paragwaju byÅ‚ w latach 90. XIX w. wybitny geolog, paleontolog i geograf, a później dÅ‚ugoletni profesor polskiego uniwersytetu we Lwowie Józef Siemiradzki (1858-1933). Do Paragwaju dotarÅ‚ również z Argentyny, pÅ‚ynÄ…c w górÄ™ rzeki Parany. W 1925 roku odwiedziÅ‚ Paragwaj znany pisarz i podróżnik polski MieczysÅ‚aw Lepecki. W Paragwaju byÅ‚ wówczas również inż. Robert Albert Chodasiewicz (1832-1896), który opracowaÅ‚ plany przebudowy czy raczej odbudowy zniszczonej podczas wojny z ArgentynÄ…, BryzyliÄ… i Urugwajem w latach 1865-70 stolicy kraju Asuncion. CzÅ‚owiekiem, któremu powierzono modernizacjÄ™ Asuncion w okresie miÄ™dzywojennym byÅ‚ inż. B. Paprocki. MiÄ™dzy innymi przebudowaÅ‚ w stolicy Panteon narodowy. ModernizowaÅ‚ on również miasto Encarnation nad ParanÄ…. Nie zebrakÅ‚o również wÄ…tku polskiego w historii Paragwaju. Tym wÄ…tkiem jest osoba Teofila Iwanowskiego, urodzonego w Poznaniu w 1827 roku. Za udziaÅ‚ w antypruskim powstaniu wielkopolskim w 1848 roku byÅ‚ on przeÅ›ladowany przez Prusaków. Zmuszony do emigracji zaciÄ…gnÄ…Å‚ siÄ™ Iwanowski do francuskiej Legii Cudzoziemskiej. W 1851 roku przybyÅ‚ do Ameryki PoÅ‚udniowej i braÅ‚ udziaÅ‚ w walkach przeciw dyktatorowi Argentyny I.M. Rosasowi. Po zakoÅ„czeniu wojny domowej przeniósÅ‚ siÄ™ do Paragwaju, zaciÄ…gajÄ…c siÄ™ do armii paragwajskiej, w której, wyróżniajÄ…c siÄ™ w walkach podczas agresji Argentyny, Bryzylii i Urugwaju na Paragwaj (1865-70), awansowaÅ‚ w 1870 roku do stopnia generaÅ‚a. Niestety, po tej wojnie wybuchÅ‚a ostra walka miÄ™dzy konserwatystami (rzÄ…dzili 1870-1904), a liberaÅ‚ami. Iwanowski stojÄ…c po stronie rzÄ…du stÅ‚umiÅ‚ bunt Lopeza Jordana w Ente Rios. ZginÄ…Å‚ w 1874 roku w czasie rewolty wojskowej w San Luis. Pierwsi osadnicy polscy przybyli tu z Brazylii w 1892 roku. Jednak liczniejsza emigracja polska do Paragwaju rozpoczęła siÄ™ dopiero od 1931 roku z inicjatywy Ligi Morskiej i Kolonialnej, która na styku granic Paragwaju, Brazylii i Argentyny chciaÅ‚a stworzyć polski oÅ›rodek kolonialny i uczynić z niego instrument polskich wpÅ‚ywów w tym rejonie PoÅ‚udniowej Ameryki. Jednak wÅ›ród przybyÅ‚ych tu wtedy z Polski 9000 emigrantów byÅ‚o zaledwie 2000 Polaków; resztÄ™ stanowili przeważnie UkraiÅ„cy. Polacy osiedlili siÄ™ na terenie prowincji Chaco, w koloniach rolniczych Fram i Carmen del Parana w pobliżu miasta Encarnation niedaleko granicy z ArgentynÄ…, gdzie po drugiej stronie granicznej rzeki Parana, w prowincji Misiones, jest wiele kolonii polskich. Niektórzy koloniÅ›ci polscy z Argentyny przenieÅ›li siÄ™ do Fram i Carmen. Å»ycie tutejszych polskich osadników nie należaÅ‚o do Å‚atwych; warunki życia byÅ‚y jeszcze do niedawna niezmiernie ciężkie – i to pod każdym wzglÄ™dem. Ten fakt jak i maÅ‚a ilość Polaków sprawiÅ‚y, że polskiego życia organizacyjnego prawie wcale tu nie byÅ‚o. Dopiero po ponad dziesiÄ™ciu latach w okolicy Carmen la Plata wybudowany zostaÅ‚ niewielki koÅ›ciółek, przy którym skupiaÅ‚o siÄ™ skromne polskie życie narodowe. Po II wojnie Å›wiatowej, a na pewno w latach 50., dziaÅ‚aÅ‚ na terenie kolonii Farm i Carmen skromniutki ZwiÄ…zek Polaków – Union de los Polacos. Jego poprzednikiem miaÅ‚o być ponoć Stowarzyszenie Polskie „Union” – Sociedad Polonesa „Union”, zaÅ‚ożone w 1928 roku (?) na terenie tych obu kolonii („Rocznik Polonii 1952” Londyn). Ta maÅ‚a enklawa polska istnieje po dziÅ› dzieÅ„. We Fram i Carmen mieszkajÄ… rodziny o polskich korzeniach. MajÄ… Å›wiadomość polskiego pochodzenia, ale najmÅ‚odsze pokolenie nie mówi już jÄ™zykiem dziadków. Nawet msza Å›wiÄ™ta, odprawiana w kaplicy Matki Bożej CzÄ™stochowskiej, jest dwujÄ™zyczna: po polsku i hiszpaÅ„sku. Niedawno powróciÅ‚a tu tradycja polskich obrzÄ™dów np. jaseÅ‚ek, co chyba byÅ‚o zasÅ‚ugÄ… polskiej siostry zakonnej z Asuncion Wandy Marii Kurczab SSpS, która kilkakrotnie odwiedziÅ‚a tutejszych Polaków. Obecnie trwajÄ… zabiegi o naukÄ™ polskiego w szkole. Niektórzy z najmÅ‚odszego pokolenia pragnÄ… przyjechać do Polski, aby poznać kraj przodków. Nareszcie, dziÄ™ki pomocy ambasady i Stowarzyszenia Wspólnota Polska w Warszawie, Polacy z Fram i Carmen mogÄ… uregulować swój status prawny w Paragwaju. Kiedy przybyli tu w latach 30- tych, nie byÅ‚o granicy miÄ™dzy ArgentynÄ… a Paragwajem, stÄ…d część ma obywatelstwo argentyÅ„skie. Obok Fram i Carmen powstaÅ‚o w ostatnich 20-30 latach maÅ‚e skupisko polskie w Encarnation, a wczeÅ›niej w stolicy kraju Asuncion. Tutaj osiedliÅ‚o siÄ™ ok. 100 Polaków przybyÅ‚ych do Paragwaju podczas i po II wojnie Å›wiatowej oraz ci nieliczni, którzy przybyli tu pod koniec XX w. lub w ostatnich latach. Strona internetowa „Åšwiat Polonii” okreÅ›la liczbÄ™ Polaków czy raczej Paragwajczyków polskiego pochodzenia na 10 000, a Krzysztof Smolana podnosi tÄ™ liczbÄ™ nawet do 13 000 („Polska diaspora w Ameryce PoÅ‚udniowej” w: „Polska diaspora” Kraków 2001); uważam, że obie liczby sÄ… na pewno zbyt wygórowane. W Asuncion dziaÅ‚a ZwiÄ…zek Polaków w Paragwaju, którego prezesem jest Jose Wlosek. Jet tu również jest Konsulat RP, a konsulem honorowym jest Jorge Anibal Goldenberg Asrilevich. Z tym, że pierwszy polski konsulat honorowy w Asuncion zostaÅ‚ otwarty już w 1922 roku. WczeÅ›niej, bo w latach 1956-58, mieszkajÄ…cy w Asuncion pÅ‚k W. BiaÅ‚obÅ‚ocki wydawaÅ‚ w jÄ™zyku hiszpaÅ„skim miesiÄ™czny biuletyn „La Voz de la Libertad”, zwiÄ…zany z polskim oÅ›rodkiem niepodlegÅ‚oÅ›ciowym w Londynie. Bodajże pierwszym polskim misjonarzem katolickim w Paragwaju byÅ‚ werbista ks. Franciszek Cedzich (1911-1971), który konsekrowany na biskupa w 1968 roku zostaÅ‚ ordynariuszem diecezji Alto Parana. Od kilkudziesiÄ™ciu lat pracujÄ… tu polscy franciszkanie; obecnie (2004 r.) jest ich 30. W Asuncjon pracuje jedna polska siostra zakonna - Wanda Maria Kurczab SSpS. W paragwajskim mieÅ›cie Encarnation zmarÅ‚ 1 stycznia 1962 roku zasÅ‚użony duszpasterz, publicysta i dziaÅ‚acz polonijny w Brazylii ks. Filip Dachowski, który odwiedzaÅ‚ także polskie kolonie w Paragwaju. W maju 1988 roku byÅ‚ z pielgrzymkÄ… apostolskÄ… w Paragwaju „polski” papież Jan PaweÅ‚ II. I jak mówi byÅ‚y polski misjonarz w Paragwaju, o. Jacek Michno OFMConv, Paragwajczycy „PolskÄ™ odbierajÄ… przez pryzmat najwiÄ™kszego Polaka naszych czasów, Jana PawÅ‚a II, którego bardzo kochajÄ… - dlatego też sÄ… do nas pozytywnie nastawieni”. Marian KaÅ‚uski, Australia, 24 czerwca 2005 r. Source: PAP |